با ذکر یک نکته/دغدغه وارد بازی ده کتاب تکان دهنده می شوم.
به باور من یک کتاب و چند کتاب تغییر اجتماعی ایجاد نمی کنند و به تنهایی تحول آفرین و دگرگون کننده نیستند. اصولا فرهنگ و اندیشه ای که اعتبار زیادی به یک کتاب/اثر –نه کتابخوانی- بدهد خود می تواند مانع تغییر اجتماعی و رشد فکری و علمی شود. چرا که پررنگ کردن یک کتاب به معنای کم رنگ دیدن دیگر تجربه های اجتماعی و آثار آکادمیکی است که اتفاقا پدیدآورنده و شکل دهنده همان کتاب هستند. ضمن آنکه من نگرانم پرسش از یک پژوهشگر/روشنفکر/نویسنده درباره کتابِ تکان دهنده نگاهی را تقویت کند و از نگاهى برآمده باشد که پژوهشگر/روشنفکر/نویسنده را در كنج غار (كتاب خانه) و نه در بطن اجتماع و تحت تاثیر کتاب نه ارتباط ها و گفت وگوهای اجتماعی فرض می کند.
با ذکر این نکته/دغدغه در
زیر به ده کتاب یا مجموعه ای اشاره می کنم که بازتابشان را در کارهای الانم می
توانم ببینم:
یک- «پیشرفت و توسعه بر بنیاد
هویت فرهنگی» از پرویز ورجاوند: این کتاب عصاره ای است از سامان فکری پرویز
ورجاوند؛ فرصت دیدنِ گونه گونی فرهنگی در مسیر توسعه، لزوم توانمندسازی فرهنگ ملی و
حفظ میراث فرهنگی و گشودگی بر روی دیگر فرهنگ ها با تاکید بر تقویت فرهنگ ملی. این
کتاب در کنار دیگر نوشته ها، مقالات و مصاحبه های رادیویی ورجاوند و جلسات هفتگی
اش سیاسی شدن من را با نگاه ملی و درعین حال دموکراتیک همراه کرد. در همین دوره متاثر
از نشریه ایران فردا و نوشته های سیاسی فعالان و روشنفکران ملی مذهبی در دوره
اصلاحات نیز بودم.
سه- « نیروهای مذهبی بر بستر
حرکت نهضت ملی» از علی رهنما: اواخر دهه هفتاد و نیمه اول دهه هشتاد برگرفته از نگاه
سیاسی ام و همنشینی با نیروهای ملی تشنه خواندن از مصدق و یاران او و تحولات نهضت
ملی بودم. خاطرات و تاملات مصدق، قلم و سیاست از محمدعلی سفری، جنبش ملی شدن صنعت
نفت از سرهنگ نجاتی، زندگی نامه دکتر فاطمی، یادنامه صدیقی تالیف پرویز ورجاوند و
... از مهمترین آثاری بود که در این دوره خوانده ام. اما «خواب آشفته نفت» از
محمدعلی موحد و «مصدق و نبرد قدرت» از همایون کاتوزیان تصویر واقعی تری از مصدق و
تحولات بر رویم گشود و کتاب علی رهنما روشنگرین کتاب در این جهت بود.
چهار- مجلدهای «فصلنامه گفتگو»: مجلدهای فصلنامه
گفتگو در تقریبا یک دهه بیشترین تاثیر را در نگاه سیاسی و اجتماعی ام داشته اند و
بازتابشان را در افکار کنونی ام می توانم براحتی ببینم. مقالات سیاسی مراد ثقفی از
یک سو و مقالات تاریخی و مباحث ملی کاوه بیات از سوی دیگر به بازسازی نگاه دموکراتیک
ملی ام کمک کرد. مجلدهای فصلنامه گفتگو و حضور هفتگی در هیات تحریریه به طور کلی به
نگاهم در ارتباط روشنفکری، آکادمیا و فعالیت سیاسی و اجتماعی جهت دادند. فصلنامه
گفتگو از کیش شخصیت بدور است و همین یک ویژگی اثر بزرگی در رفتارهای عمومی و اجتماعی
مرتبط با کار سیاسی و پژوهشی ام گذاشت. یکی از اثرگذارترین شماره های گفتگو هم
برای من شماره پنجاه با مقالات ویژه «ایران و افغانستان» بود. پرونده انسانی
بهترین توصیفی که می توان برای این شماره انتخاب کرد.
پنج- «اخلاق در حوزه عمومی» از علی میرسپاسی: از این کتاب آموختم "دموکراسی پروژه ای
جامعه شناسانه و مرتبط با حوزه عمومی است . دموکراسی یک حقیقت فلسفی نیست و نمی
تواند باشد" (12) این یک دستاورد ارزنده برای من در زمانی بود که فعالیت های
سیاسی ام جدی تر می شد و در آغاز راه جامعه شناس شدن بودم. اصولا نمی توانم از آثار روشنفکران و آکادمیسین های عرفی خارج از کشور در برهه
ای از زندگیم چشم بپوشم: «شورشیان آرمان خواه» از مازیار بهروز، «رویارویی فکری ایران با مدرنیت» از فرزین وحدت، «لائیسیته
چیست؟» از شیدان وثیق، «حکایت دختران قوچان» از افسانه نجم آبادی، «تجدد آمرانه» از تورج اتابکی، «روشنفکران و دولت
در ایران» از نگین نبوی، «سیاست های خیابانی» از آصف بیات و «کنفدراسیون» از افشین
متین به شدت من را ترغیب کردند علوم اجتماعی را رسمی و آکادمیک دنبال کنم.
شش- «خروج، اعتراض،
وفاداری» از آلبرت هیرشمن: مجموعه مفاهیم علوم اجتماعی و مجموعه فلسفه و اقتصاد
سیاسی نشر شیرازه بر فهم من از دانش سیاست و علوم اجتماعی تاثیر قابل توجهی گذاشتند. کتاب های آلبرت
هیرشمن مهمترین این مجموعه بود. هیرشمن دستگاه و مدل ساده و قابل اتکایی برای فهم مکانیزم
کنش های جمعی و اعتراض ها دراختیار قرار می داد. «درباره دموکراسی» رابرت دال، «نظام
های سلطانی» هوشنگ شهابی و «نظریه جمهوری خواهی» از فیلیپ پتی نیز دیگر آثار این
مجموعه هستند که به ذهن سیاسی ام در زمان ها و جنبه هایی جهت دادند.
هفت- «بنیادهای نظریه
اجتماعی» از جیمز کلمن: مدل قایقی جیمز کلمن و نظریه های اقتصادخرد که به حوزه جامعه
شناسی راه برده اند در پیوند ذهن مهندسی و ریاضی من به علوم اجتماعی و جامعه شناسی
بسیار کمکم کردند. ضمن آنکه نظریه جیمز کلمن برای همیشه به من آموخت چگونه تغییرات
سطح کلان را به مکانیزم ها و تغییرات در سطح خرد پیوند بزنم و مسئله همزیستی
مسالمت آمیز انسان و جامعه را در ذهنم طرح کرد. کلمن خود می نویسد "برایند
سیستم درواقع برایند کنشهای اجزاء تشکیل دهنده آن است، آکاهی از اینکه چگونه
کنشهای این اجزاء با هم ترکیب می شوند و رفتار سیستمی بوجود می آورند می تواند
قابلیت پیش بینی بیشتری فراهم کند تا تبیینی که برپایه روابط آماری ویژگی های سطحی
سیستم استوار است."
هشت- «تئوری های اعتراض سیاسی و جنبش های اجتماعی» از کارل دیتر اوپ: در بحبحه جنبش سبز وقتی تاکید بر
ایدئولوژی، سازمان دهی و رهبری دست ما را برای فهم جنبش سبز بسته بود مقاله اوپ و
گرن در تحلیل تظاهرات دوشنبه های لایپزیگ و مدلی که برای توضیح خودانگیخته بودن آن
تظاهرات ارائه می داد خیلی برایم راهگشا بود. بعد تر کتاب اوپ بویژه در مبحثی که
تاکید دارد باید سرکوب را از هزینه فعالیت سیاسی جدا کرد بویژه زمانی که «سرکوب» و
«مشارکت سیاسی» مفهوم مرکزی تحقیقم شد خیلی کمکم کرد.
نه- مجموعه بیانیه های میرحسین موسوی: نمی توان درگیر جنبش سبز بود و آن را
مطالعه کرد ولی بی اثر از بیانیه ها، گفته ها و سخنرانی های رهبران جنبش سبز بود.
ویژگی بیانیه های موسوی این بود که بسیاری از مفاهیم و نظریه های بسیج سیاسی را
عمومی بیان می کرد. نقشی که برای شبکه های اجتماعی شخصی، غیررسمی و آنلاین قائل
بود نگاهم را تحت تاثیر قرار داد.
ده- «روان شناسی اجتماعی اعتراض» از برت کلاندرمانز: ویژگی کارهای برت کلاندرمانز در حوزه جنبش های اجتماعی
یکسان بودن وزن نظریه و مطالعه تجربی در آن کارهاست. در کارهای برت کلاندرمانز
مطالعه های تجربی بسیار پررنگ است ولی این نکته همراه است با پایگذاری قوی نظریه
در طرح پرسش تحقیق و فرضیه های پژوهش. گام های مشارکت برت کلاندرمانز هم مدلی برای
تحقیقم فراهم کرد و هم در کنش های جنبش سبز مورد استفاده ام قرار می گرفت.
در حوزه جنبش های اجتماعی کارهای چارلز تیلی برای تاکیدی که بر نقش جنبش های اجتماعی در تغییرات اجتماعی دارد، کتاب «تابستان آزادی» (Freedom Summer) از داگ مک آدام برای اهمیتی که برای بیوگرافی فعالان سیاسی قائل است. کتاب «جنبش های اجتماعی و دولت» (Social Movements and State) از هانک جانستون برای تاکیدش بر آن که دولت را نباید یکپارچه دید و «انقلابی که فکرش را نمی کردند» (The Unthinkable Revolution in Iran) از چارلز کورزمن برای شیوه ای که در نوشتن یک پژوهش آکادمیک دارد، الهام بخش من بوده اند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر